door Anja Scheffer
Het belang van een goede woordenschat
Wetenschappers en onderwijzers zijn het erover eens: Een goede woordenschat is essentieel voor schoolsucces. Dit zegt ook Kees Vernooy, Lector emeritus Effectief taal- en leesonderwijs Je blijft je leven lang nieuwe woorden leren. Vanaf groep 5 gaat het lezen een grote rol spelen bij de groei van de woordenschat. Hier zie je ook verschillen in woordenschat tussen kinderen die veel lezen en kinderen die weinig lezen.
Woordenschat is ook een belangrijke voorspeller voor het begrijpend leesniveau: kinderen met een kleinere woordenschat scoren lager op begrijpend lezen. Dus aandacht voor de woordenschat is heel erg belangrijk maar dat hoef je logopedisten natuurlijk niet te vertellen.
Woordenschat bij jongere kinderen
Bij jonge kinderen is het werken aan woordenschat relatief eenvoudig:
- Je selecteert woorden uit een lijst, bijv. Taaltherapie voor kinderen van Leen van den Dungen of uit de Bak.
- Je kunt deze woorden in een script aan bod laten komen.
- Je kunt ook met prentenboeken werken rondom een bepaald thema.
In de afgelopen periode heb ik met name gewerkt met het thema zomer en vakantie. Uit de prentenboeken heb ik zelf van tevoren al woorden geselecteerd die voor het kind lastig zouden kunnen zijn. Deze woorden licht ik er even uit door ze aan te wijzen op het plaatje, uit te leggen of uit te beelden. Hoewel werken aan de woordenschat misschien voor zich spreekt, zit er tegelijkertijd ook iets oeverloos in. Kinderen leren op de basisschool minimaal 5 woorden per dag. Dat betekent 35 woorden per week. Daarnaast hebben de kinderen die wij zien een achterstand zodat ze zelfs meer dan die 35 woorden per week zouden moeten leren. Werken aan de woordenschat kan dus nooit alleen de taak van de logopedist of de RT-er zijn!
Ouders betrekken
Bij kinderen met een kleine woordenschat vind ik het van essentieel belang om de ouders te betrekken. Zoals we weten is bij jonge kinderen het voorlezen een belangrijke bron voor het uitbreiden van de woordenschat. Ik vertel ouders hoe zij door dagelijks voor te lezen een grote bijdrage kunnen leveren aan de taalontwikkeling (waaronder woordenschat) van hun kind. Ik laat hen ook tijdens de behandeling en door middel van filmpjes die ik maak, zien hoe ze daarbij extra aandacht aan de woordenschat kunnen besteden. Zo nodig oefenen we dat bij de behandeling. Daarnaast laat ik ouders ook zien hoe zij gesprekjes met hun kind kunnen voeren tijdens dagelijkse activiteiten waarbij ook allerlei woorden aangeboden kunnen worden.
Woordenschat bij oudere kinderen
Bij iets oudere kinderen is het werken aan de woordenschat wat ingewikkelder. De woordenschat van kinderen loopt zeer uiteen. Dit is afhankelijk van het milieu waar ze uitkomen maar ook van interesses. Gelukkig is er op scholen volop aandacht voor woordenschat maar wat kunnen wij als logopedisten nu doen? Naast woordenschat zijn er vaak andere doelen waar we aan moeten werken. Hoe kunnen we daarbij de noodzakelijke aandacht aan woordenschat besteden?
Bij kinderen vanaf een jaar of 7 kun je werken aan de compensatiestrategie: “Vragen naar de betekenis van een woord”. Als kinderen leren aan te geven dat ze een woord niet kennen of begrijpen, zijn we al een stap verder. Nelleke Kaldeway heeft voor dit doel een illustratie gemaakt die ik in mijn behandelingen gebruik als reminder (zie afbeelding). In eerste instantie beloon ik de kinderen als ze vragen naar de betekenis van een woord door elke keer als ze vragen een munt of fiche te geven. Bij vijf munten mogen zij een spelletje of activiteit kiezen of krijgen ze een sticker. Deze strategie laat ik ook aan ouders zien. Ik kies voor deze activiteit vaak een verhaal waarin voor het kind onbekende woorden zitten. Maar ook informatieve (kinder)boeken zijn hiervoor geschikt. Zelf gebruik ik bijvoorbeeld Het grote Waaromboek. In dit boek staan korte verhaaltjes met interessante onderwerpen zoals: Hoe weet een haan wanneer hij moet kraaien? Wanneer is de wc uitgevonden? etc.
Door kinderen bewust te maken van woorden die ze niet kennen en ze te stimuleren om naar de betekenis te vragen, vergroot je de communicatieve redzaamheid van een kind. Bespreek ook met de kinderen dat vragen stellen slim is. Je kun een wedstrijdelement erin brengen door alle woorden die het kind gevraagd heeft en die besproken zijn in een woordenschatkistje te doen of aan een lijntje of in een boom te hangen. Zo daag je kinderen uit om meer te vragen en meer woorden te leren.
Aanbevelingen
- Betrek ouders bij het werken aan de woordenschat: Leg uit, doe voor en oefen! Benadruk het belang van voorlezen en het expres gebruiken van moeilijkere woorden.
- Oefen de compensatiestrategie: Vragen naar de betekenis van een woord om een kind communicatief redzamer te maken. Geef dit ook mee voor thuis.
- Daag het kind uit om te vragen en woorden te “verzamelen”.
Download hier het kaartje Vragen naar de betekenis van een woord, zet het op tafel tijdens je behandeling en geef het mee aan ouders om op de koelkast te hangen als reminder.
Verwijzingen:
Dungen, H. V. D. (2007). Taaltherapie voor kinderen met taalontwikkelingsstoornissen. Coutinho.
Froukje Mulder, Yolande Timman, Simon Verhallen (2009), Basiswoordenlijst Amsterdamse Kleuters (BAK-lijst). ITTA – Instituut voor Taalonderzoek en Taalbeleid Anderstaligen
Dr. Kees Vernooy (2008), Een goede woordenschat: De basis voor een goede schoolloopbaan
Martine Laffon en Hortense de Chabaneix (2014), Het grote waarom boek
Wijzer over de basisschool, Woordenschat van je kind vergroten, hoe doe je dat? https://wijzeroverdebasisschool.nl/uitleg/woordenschat